Çocukluk Çağı Şişmanlığı

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde çocukluk çağı obezitesi her geçen gün artıyor. Çocukluk çağı obezitesinin görülme sıklığının kızlarda erkeklerden daha yüksek olduğu ve her obez çocuğun %70 olasılıkla obez yetişkin adayı olduğu saptanmıştır.

Bir çocuğun obeziteye yani şişmanlığa olan yatkınlığını belirleyen etmenlerin başında genetik gelir. Ancak, bir çocuğun annesi ve babası şişman olsa da bu çocuk için şişmanlık kader değildir. Çocuğun içinde yaşadığı çevresel etmenler, ailesinin yaşam tarzı ve beslenme alışkanlıkları, kültürel çevre de çocuklarda obezitenin görülme sıklığının artışında önemli rol oynar ve genetik kaderini değiştirebilir.

Gebelik döneminde annenin beslenmesi çocukluk çağı şişmanlığı ile ilişkilidir. Gebelik öncesinde kilolu olan kadın gebeliği süresince de aşırı beslendiğinde, anne rahmindeki bebeğe besin ögesi akışı da gereksinmenin üzerinde olur. Sonuç, vücut ağırlığı fazla yeni doğandır. Buna karşılık, gebelik öncesinde yetersiz ve dengesiz beslenmiş anne adayı gebeliği süresince de yetersiz beslendiğinde büyük oranda düşük doğum ağırlıklı bebek dünyaya getirir. Bu şekilde doğan çocuk hayatta kalma şansını arttırabilmek için vücut yağını en ekonomik şekilde kullanmaya programlanır. Buna bağlı olarak da yetişkinlik döneminde obezite riski artar.

Obezitenin temelleri bebeklik döneminde atılır. Bebeklik döneminde ek besinlere başlama ile birlikte ailenin çocuğun besin tercihlerini sağlıklı bir şekilde,  doğru sırayla oluşturması da büyük önem taşımaktadır. Annenin ta ki gebelik ve emzirme dönemindeki besin tercihleri çocuğun damak tadı oluşumunun ilk temellerini artırır ve tatlı yiyeceklere olan yatkınlığını artırabilir.

Kahvaltı yapmayan çocuklarda fazla kilolu olma riski 1,5 kat artmaktadır. Günlük koşuşturma içinde çocuğun kahvaltı etmeden evden çıkması veya annenin kahvaltı hazırlamaya vakit ayıramaması çocuğun bu öğünü atlamasına ve yüksek enerjili, doymuş yağdan zengin ürünleri kahvaltı yerine tüketmesine neden olabilir.

Yeme davranışının aileseldir. Ailenin beslenme alışkanlıkları çocuğun besin tercihlerini etkileyen önemli bir etmendir. Bir çocukta obezite görülme sıklığı ebeveynlerinden biri obez olan çocuklarda %40, her iki ebeveyni de obez olan çocuklarda ise %80 oranında arttığı saptanmıştır.

Çocuğun psikolojik durumu da beslenmesini etkileyen etmenlerden birisidir. Stres altında bazı çocuklarda iştahsızlık gözlenirken bazılarında da aşırı yemek yeme gözlenebilir. Ailenin şişman çocuğu eleştirmesi, kınaması çocuğu yeme davranışı bozukluklarının kucağına itebilir.

Çocuklarda düşük kalorili diyetler uygulanamaz. Obez yani şişman bir çocuğa, bir beslenme uzmanı kontrolünde, gereksinmesi ve özellikleri doğrultusunda bir beslenme programı uygulanmalıdır. Günlük gereksinmesi kadar enerji ve besin ögeleri alan çocuk belirli bir tempo içinde olması gereken ağırlığına ulaşacaktır.

Sekiz saatten az uyuyan çocuklarda obezite riskinin 3 kat arttığı görülmüştür. Uyku süresinin azlığının da çocuklarda obezite riskini arttırdığı belirlenmiştir.

Obeziteden korunmada ve mücadelede fiziksel aktivitenin yeri yadsınamaz. Tüm dünyada fiziksel aktivitedeki anlamlı azalmanın obeziteye zemin hazırlayan önemli etmenlerden biri olduğu bildirilmiştir. Günümüz pandemi koşullarında çocuğa fiziksel aktivite imkanı yaratılmalı, ama çocuk fiziksel aktiviteye zorlanmamalıdır.

Çocuğun ekran başında iki saatten fazla zaman geçirmesine müsade edilmemelidir. Günde 2 saatten fazla ekran başında (konsol oyunları gibi) zaman geçiren çocuklarda şişmanlık riskinin anlamlı şekilde arttığı saptanmıştır.

Okullara da bu anlamda görev düşmektedir. Çocuklara fiziksel aktivite yapabilecekleri zaman ve mekan sunulmalı, kantinlerde satılan yiyecekler gözetim altına alınmalı, öğle yemeklerinde gereksinmelerine uygun miktar ve türde yiyecek sunulmalıdırlar.

Sonuç olarak; obezite oluşumuna zemin hazırlayan birçok etmen kontrol altına alınabilir. Gebelik döneminde annenin sigara içmemesi, gebelik öncesi folik asit desteği alması, bebeğin doğumdan sonraki ilk altı ayda sadece anne sütü ile beslenmesi, altıncı aydan sonra beslenme uzmanı danışmanlığında doğru sırayla, uygun kalite ve miktarda tamamlayıcı besinlere başlanması, bebeğin iki yaşına kadar emzirilmeye devam edilmesi, çocuğun beslenme konusunda farkındalığının arttırılarak ev dışı ortamlarda besin tercihlerinin doğru ve sağlıklı olması konusunda güdülenmesi, ailenin beslenme bilincinin ve farkındalığının arttırılması, çocuğa fiziksel aktivite yapacak imkan ve ortam sunulması, televizyon ve bilgisayar başında geçirilen sürenin sınırlandırılması, uyku süresinin düzenlenmesi ve en başta da çocukla birlikte ailenin de vücut ağırlığını kontrol altında tutma, sağlıklı, yeterli ve dengeli beslenme konusunda çaba ve istek içinde olarak çocuğa rol model olması sağlandığında çocukluk çağı obezitesinden korunmanın anahtarı elimizde olacaktır.

Bugün çocukların da hoşuna gidecek, sebze yemeyi reddeden çocukların bile ilgisini çekecek  sağlıklı ve besleyici bir tarifle karşınızdayız; Fırın Pancarlı Makarna Salatası. Bu lezzetli tarifin hazırlanışını izlemek için tıklayın.  

Fırın Pancarlı Makarna Salatası tarifimiz 4 kişiliktir. Ön hazırlık süresi 5 dakika, pişirme süresi 1 saattir. Zorluk derecesi 3 yıldızdır.

Fırın Pancarlı Makarna Salatası Tarifinde Yer Alan Besinlerin Faydaları 

Tarifimizin önemli malzemelerinden olan karnabahar; C, K, B6 vitaminlerinden, folik asitten, pantotenik asitten, potasyum, magnezyum, fosfor ve manganezden zengin bir besindir.

• Karnabahar, posadan zengin bir besindir. Bu sayede bağırsak hareketlerini artırır, metabolizmayı hızlandırır, sindirim sistemini korur, uzun süreli tokluk hissi sağlayarak zayıflama sürecini destekler.
• Karnabahar antioksidantlardan zengin yapısı ile hücreleri çevresel toksinlerden korur.
• Karnabahar, glukozinolatlar ve izotiyosiyanatlar açısından zengindir. Bu yapısı ile kolon, akciğer, meme ve prostat kanserine karşı koruyucu bir besindir.
• Karnabahar, kolinden zengindir. Kolin hücre zarlarının bütünlüğünü korumada, yaşamın temel molekülü olan DNA yapısını korumada önemli bir rol oynar. Buna ek olarak, beyin gelişiminde ve sağlıklı bir sinir sistemi için gerekli olan nörotransmitterlerin üretiminde de rol oynar.

Tarifimizin bileşenlerinden biri olan pancar, özellikle sodyum, potasyum, magnezyum, kalsiyum, bitkisel kaynaklı demir, selenyum ve fosfor açısından zengindir.

• Kırmızı pancar, betalaninden zengin yapısı ile çok güçlü antioksidant özellik taşıyan bir besindir.
• Pancarda bulunan betasiyanin isimli molekül kanın oksijen taşıma yeteneğini %400 oranında artırdığı belirlenmiştir. Yüksek demir içeriğinden ve alyuvarların oluşumuna olan katkısından dolayı da kansızlık problemi yaşayan kişiler tarafından tüketilebilir.
• Pancar nitrik oksit üretimini arttrarak dokuların oksijenlenme kabiliyetini artırır. Buna ek olarak, beyindeki kan akışını iyileştirir ve bilişsel işlevleri artırır.
• Pancar, sporcularda atletik performansın arttırılmasında da etkili olduğu belirlenmiştir.

Tarifimizin önemli bileşenlerinden biri olan kereviz, zengin bir C vitamini, potasyum, kalsiyum ve magnezyum kaynağıdır.

• Kereviz, kanserden koruyan besinlerden birisidir. Kerevizde bulunan asetilenik adı verilen bileşiklerin tümör hücrelerinin büyümesini durdurduğu gösterilmiştir.
• Kerevizin, bir tür kompleks karbonhidrat olan pektinden zengin yapısı ile mide ülseri vakalarını azalttığı, mide yüzeyindeki yaraların iyileşme sürecini hızlandırdığı, mide salgılarını dengelediği bildirilmiştir.
• Kereviz, anne sütünü arttıran besinlerden birisidir.
• Kereviz, vücuttaki iltihabi reaksiyonları yani enflamasyonu azaltır. Kereviz, bu etkisini bileşiminde bulunan luteolin ile sağlar. Bununla birlikte, luteolin koronavirüsten koruyan biyoaktif bileşenlerden birisidir.
• Kereviz, erkeklerin üreme sağlığını destekleyerek baba olma kabiliyetini artırır.

Fırın Pancarlı Makarna Salatası tarifimizin besin ögesi bileşimine birlikte bakalım:

Fırın Pancarlı Makarna Salatası tarifimizi tükettiğimizde günlük;

• Karbonhidrat gereksinimimizin %67’sini,
• Protein gereksinimimizin %13’ünü,
• Yağ gereksinimimizin %20’sini karşılamış oluruz.

Fırın Pancarlı Makarna Salatası tarifimiz hem çocuklar hem de yetişkinler için keyifli bir tariftir. “Çocuğum sebze yemeyi sevmiyor” diyen annelere hep “çocuklarınıza sebzeyi formunu değiştirip de servis edin” derim. İşte, fırın pancarlı makarna salatası tarifimiz tam da böyle bir tarif. Tarifimizi yanında proteinden zengin bir besinle servis etmenizi öneririm. Mesela ızgara köfte, veya kefir, yoğurt, ayran.

Fırın Pancarlı Makarna Salatası tarifimizi hipotrioidi olan yani tiroid bezi yavaş çalışan kişilerin tüketmemelerini öneririm.

                                                           Dr. Tuba Günebak

 Beslenme ve Diyet Uzmanı