Vegan ve Vejetaryen Beslenme Hakkında Bilinmesi Gerekenler

İnsandan insana bulaşmayan, ancak insan hayatını tehdit eden, uzun süreli seyreden yani kronik olan kalp-damar hastalıkları, kanser, solunum yolunun uzun süre sigara kullanımı gibi nedenlerle tıkanması ile oluşan hastalıklar ve diyabet (şeker hastalığı) gibi rahatsızlıklara bulaşıcı olmayan hastalıklar denir. Dünya üzerindeki erken ölümlerin %71’inden bulaşıcı olmayan hastalıklar sorumludur. Her yıl 41 milyon kişi yaşam tarzı ve beslenme alışkanlığı değişikliği ile önlenebilecek bu hastalıklardan dolayı hayatını kaybeder.

Et gibi hayvansal kaynaklı besinlerin tüketiminin getirebildiği sağlık risklerine ek olarak bitki bazlı beslenenlerde kalp hastalıkları, metabolik sendrom (şeker hastalığı, kan yağları yüksekliği ile yüksek tansiyonun bir arada gözlendiği sağlık problemi), kanser gibi kronik hastalıkların görülme sıklığının daha düşük olduğunu belirten araştırmalar yayınlanmıştır. Bazı bilimsel çalışmalarda bitki bazlı beslenenlerin daha uzun yaşadığı saptanmıştır. Dolayısıyla bazı kişilerde sağlık eksenli nedenlerle bazılarında da yaşam biçimlerine, etik değerlere, hayvan haklarına olan bakış açısına bağlı olarak vegan ve vejetaryen beslenmeye olan eğilim artmıştır. Peki, bitki bazlı beslenme türleri olan vegan ve vejetaryen beslenme arasındaki fark nedir? Kaç tür vejetaryen diyet vardır? Besin ögesi yetersizliği yaşamadan, sağlıklı kalarak bitki bazlı beslenmenin nasıl uygulanabileceğini birlikte keşfedelim.

Vegan ile Vejetaryen Beslenme Arasındaki Farklar Nelerdir?

1. Vegan beslenme kısıtlı bir beslenme şeklidir. Hiçbir şekilde hayvansal kaynaklı besin (et, balık, tavuk, süt, yoğurt, peynir, yumurta) tüketilmez ve hatta hayvan ürünü kabul edildiği için bal bile tüketilmez. Vegan beslenmenin tercih edilmesinde etik ilkeler, hayvan hakları, sağlıklı olma çabası, dini nedenler gibi çeşitli etmenler rol oynar. Veganlar, protein ihtiyaçlarını durum buğdayı irmiğinden yapılmış makarna, kuru baklagiller, yer fıstığı gibi bitkisel protein kaynaklarından sağlarlar. Bolca bitki, ot, meyve ve sebze tüketirler. Vegan beslenirken sağlığımızı korumak için neler yapmamız gerektiği ile ilgili beslenme bilgisi notlarımıza buradan ulaşabilirsiniz. Her on vejetaryen beslenen bireyden birinin vegan olduğu bildirilmiştir.2. Vejetaryen beslenme de vegan beslenme gibi bitki bazlı beslenmeyi temel alır. Ancak, vegan beslenme kadar katı ilkeleri yoktur ve bazı vejetaryenler hayvansal kaynaklı besinlerden bir ya da birkaçını tüketmeyi kabul edebildikleri için kendi içinde alt gruplara ayrılır. Vejetaryen beslenme ile ilgili ilk tarihi bulgular milattan sonra altıncı yüzyıla dayanır. Antik Roma’da arenalarda uzun süre dövüşen gladyatörlerin güçlü ve dirençli yapıya sahip olmaları yanında daha çok bitki, daha az et ağırlıklı beslendikleri arkeolojik ve bilimsel araştırmalar sonucunda elde edilen enteresan bir bilgidir. Vejetaryenler durum buğdayı irmiğinden yapılmış makarna, bulgur, irmik gibi tam tahıllı besinler, mevsim sebzeleri ile meyveleri, yeşil mercimek, nohut gibi kuru baklagiller, çiğ badem gibi yağlı tohumlardan zengin beslenirler. Gerektiğinde, uzman önerisi ile beslenme destek ürünlerine başvururlar. Kimi vejetaryenler bazı hayvansal kaynaklı besinleri tüketmeyi kabul ederler ve bu vejetaryenler farklı şekilde isimlendirilirler.

   a. Lakto-vejetaryenler süt, yoğurt, kefir, tereyağı gibi süt ürünlerini tüketmeyi kabul eden vejetaryenlerdir. Diğer hiçbir hayvansal kaynaklı besini tüketmezler.

   b. Lakto-ovo-vejetaryenler yumurta ve süt ürünlerini tüketmeyi kabul ederler.

   c. Ovo-vejetaryenler tüm hayvansal besinleri reddederler, sadece yumurta yemeyi kabul ederler.

   d. Pesko-vejetaryenler ya da bir diğer adıyla pesetaryenler et türevleri içinde sadece balık yemeyi kabul ederler.

   e. Semi-vejetaryenlere “yarı-vejetaryenler” de denir. Bu kişiler bazen katı bir şekilde vegan beslenirken, bazen esnek davranıp et, yoğurt gibi besinleri tüketebilirler.

   f. Çiğ beslenenler, sadece bitkisel kaynaklı besinleri yerler ve bunları pişirmeden tüketirler.

   g. Meyveciler (frutaryenler) ise sadece meyvelerle beslenirler.

Besinler sadece beslenme araçları değildir. Aynı zamanda günlük hayatta, inançlarda ve sosyo-ekonomide önemli bir yere sahiptirler. Vegan ve vejetaryenlik ise birbirleriyle karıştırılsa da beslenme tarzı ve yaşam felsefesi açısından farklı iki beslenme rutinidir. Önemli olan besin ögesi yetersizliğine maruz kalmadan kişinin gönlüne, aklına yatan beslenme şeklini uygulayabiliyor olmasıdır. Nuh’un Ankara Makarnası akademisinden şeflerimizin hazırlamış olduğu birbirinden lezzetli tariflere ulaşmak için oynatma listemize göz atabilirsiniz.

Dr. Tuba Günebak
Beslenme ve Diyet Uzmanı

Kaynakça:

World Health Organization. (n.d.). Noncommunicable diseases. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/noncommunicable-diseases

World Health Organization. (2021). Plant-based diets and their impact on health, sustainability and the environment: A review of the evidence. WHO Regional Office for Europe. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/349086/WHO-EURO-2021-4007-43766-61591-eng.pdf

Yaman, M. (2023). Vejetaryen ve vegan beslenmenin sağlık üzerine etkileri. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 10(1), 25–34. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3451448

Uysal, H., & Karabudak, E. (2022). Vegan ve vejetaryen beslenmenin sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmesi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 50(2), 137–148. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2976861